BAKIT AKO MAGSUSULAT SA WIKANG FILIPINO? ni W. M. Reyes

SANAYSAY

Ang sanaysay ay isang maikling komposisyon na kalimitang naglalaman ng personal na opinyon ng may-akda.

May dalawang anyo ng sanaysay ang pormal at di pormal.

Ang sanaysay ay nagbibigay impormasyon pamamagitan ng pagtatalakay sa mga paksang karaniwan, pang-araw-araw, at personal. Idinidiin nito dito ang mga bagay-bagay, mga karanasan, at mga isyung bukod sa kababakasan ng katanungan ng isang tao at personalidad ng may-akda. Subhektibo ito sapagkat pumapanig sa damdamin at paniniwala ng may-akda ang pananaw.

Unang Pagbasa

BAKIT AKO MAGSUSULAT SA WIKANG FILIPINO?

ni W. M. Reyes

Paano sisimulan ang pagsagot sa tanong na ito? Tila mas madali ang magsulat na lamang ng ibang paksa sa sariling wika kaysa ipaliwanag kung bakit kailangang gamitin ito. Kung tutuusin, hindi naman tinatanong (o ipinapaliwanag) ng Inglatera o ng Estados Unidos kung bakit sila nagsusulat sa Ingles. Gayundin ang iba pang bayan gaya ng Espanya, Pransya, Tsina, at Hapon kung nagsusulat sila sa kanilang wika. At nakakatuwang isipin, kailangan pa nating ipaliwanag sa ating mga kababayan at kumbinsihin sila ‘kung bakit magsusulat sa wikang Filipino?’ gaya ng ginagawa kong ito.

Ang layunin ay mabigyan ng karampatang pagpapaliwanag kung bakit mahalaga ang paggamit at paglingap sa ating sariling wika. Sa pagsagot sa tanong na ito wala akong intensiyon na sikilin ang ibang wika kapalit ng paggamit ng wikang Filipino. Hindi ko pipigilan ang isang tao sa kanyang kalayaang gamitin ang wikang kanyang napupusuan. Wala rin problema sa pag-aaral sa mga banyagang wika. Kailangan lamang malinaw ang dahilan ng pag-aaral ng wika. Ang mahalaga ay huwag talikuran ang wikang atin kapalit ng wika ng iba. Ayon kay Rizal “nasa wika ang pag-iisip ng bayan” at dapat “linangin  ang sa inyo at palaganapin, pangalagaan ang sariling pagiisip ng bayan…”

Ang hikayat ko ay para sa mga taong makakaunawa sa aking sasabihin. Sa mga taong makakasumpong ng kaliwanagan sa aking mga salita.

Maghahain ako ng tatlong dahilan bilang tugon sa tanong na “Bakit ako magsusulat sa wikang Filipino?”

1. KORPUS: Paglinang ng isang tradisyon

Ito ang isa sa mga dahilan kung bakit ako magsusulat sa wikang Filipino. Nais kong makapag-ambag sa isang tradisyong makapagbibigay daloy sa pagsulong ng wikang Filipino. Sa aking obserbasyon, walang malaking korpus ng mga babasahin sa wikang Filipino kasi karamihan ay may humaling sa pagsusulat sa wikang banyaga. Ang epekto’y binansot ang tradisyon sa paglilimbag sa sariling wika kaya’t limitado lamang ang mababasang publikasyon sa wikang Filipino. Kapansin-pansin ito sa pagpunta sa mga bookstore na halos

iilang hanay lamang ang mga lathalain sa Filipino kumpara sa wikang Ingles.

Sa aking wari, nag-ugat ito sa kawalang direksiyon ng patakarang pangwika sa sistema ng edukasyon na tuwirang nakaapekto sa ating kabataan. Sa murang edad pa lamang ay hinuhulma na (o ginugulo) ang pag-iisip kung anong wika ang kailangan nilang matutuhan. May pagkiling sa Ingles dahil ito daw ang wika ng globalisasyon at naisasantabi ang sariling wika. Ang resulta — ang pagkalayo sa sariling kalinangan at pagkahumaling sa banyaga. Seselyuhan ito kapag dating ng mga estudyante sa mas mataas na lebel ng pag-aaral ng paniniwalang mas mahusay ang isang tao kung nakababasa, nakasusulat at nakapagsasalita siya sa wikang Ingles ng may punto o accent gaya ng mga banyaga.

Bagaman may mga nagpasimula na sa intelektuwalisasyon ng wikang Filipino at sa tradisyong paggamit at pagsusulat nito, sa hanay ng mga edukadong Pilipino nanatiling limitado ang tagapagtaguyod ng wika lalo na’t sa larangan ng pagsusulat (kumpara sa mga nagsusulat sa wikang Ingles). Binigyang paliwanag ni Dr. Zeus Salazar ang isyu ng tradisyon at punto de bista sa kanyang paunang mensahe sa isang aklat na inilimbag sa ibang bansa at nakasulat sa wikang Filipino. Ayon sa kanya:

Isa sa mga kalunos-lunos na epekto ng ating hindi pa rin nagbabagong sistema ng edukasyon ang pagpupumilit ng karamihan sa mga “may pinag-aralang Pilipino” na magsulat sa Ingles kahit ito’y para sa mga Pilipino mismo. Ito ang pinakamadaling gawin para sa kanila. Bakit pa nga naman magpapakahirap na gumawa ng mga akdang pangagham sa sariling wika, gayong mas madaling isulat ang alinmang natutuhan sa Ingles sa wika ring iyon. Kung ano ang ipinasok sa kanilang utak ay siya ring lalabas doon — kahit na ito’y nagdaan sa isang pang-unawa, dahil sa ang pang-unawa mismo’y hindi nakasalalay sa sarili’t katutubong tradisyon.

Di tulad sa ibang bansa, ang pagpapakadalubhasa sa atin ay nangangahulugang unti-unting pagkakahiwalay ng nag-aaral sa sariling kalinangan at katutubong daigdig patungo sa ibang kalinangan at banyagang daigdig. Ang nagdadalubhasa’y natututo hindi lamang ng isang pandalubhasang wika kundi, kasabay nito, ng isang bagong wika at napapapasok sa ibang mundo. Kaya’t ang dalubhasa at “edukadong” Pilipino’y napapahiwalay sa kanyang bayan nang dalawang beses. Ang una’y normal at kahawig sa nangyayari sa ibang bansa: ang dalubhasa’y natuto ng espesyal na wika ng kanyang agham o ispesyalisasyon. Ang pangalawa’y kahawig sa pagiging hiwalay at iba ng mga dalubhasa’t “edukadong” Europeo noong kalagitnaang panahon, nang ang wikang pang-edukasyon ay Latin, sa kani-kanilang mga bayan: ang “edukadong Pilipino” ay napapasama sa ibang kalinangan, nagiging bahagi ng ibang pagpapalitan ng damdamin, isip, at layon.

Ito ang dahilang estruktural kung bakit hindi tayo makabuo ng isang tradisyong intelektuwal at pang-agham. Ang akala ng mga “nakapag-aral” ay mayroon na tayo nito—iyon ngang napag-igiban nila ng anumang naangkin nilang kaalaman. Kaya kung makaaambag sa isang agham o makalilikha man sila sa isang sining mangyayari ito sa loob na ng tradisyong iyon, na kung saan sila ay nagdaan, nahulma at lumabas. Walang alinlanga’t sa Ingles sila kakatha. Kahit na sa kasaysayan, na siyang agham-panlipunang napakaimportante sa pagbuo ng isang sariling pambansang kamalayan. Mula kay Agoncillo hanggang kay Zafra’y sa Ingles ang ating pagkakaalam sa pagiging isang bansa, sa nakaraan at tinutungo ng bayan.

Katunayan ay isang bahagi lamang tayo, sa kabuuan, ng istoryograpiyang Amerikano, katulad ng pagiging bahaging pang-local color ng literaturang Amerikano ng ating panitikan sa wikang Ingles (sa kanila ng pagtangka ni Nick Joaquin na iugnay ang ilang tema sa panahong Kastila). Sa gayo’y hindi nakapagtataka na sa Amerika pa nagdadalubhasa ang mga istoryador na Pilipino at halos kasindami ng mga Pilipino ang mga “ekspertong” Amerikano sa kasaysayang Pilipino.

Totoo’t makabubuo rin (at nakabuo nga sa halimbawa ni Agoncillo), sa kabila ng pagkakagapos sa tradisyong Amerikano, ng isang punto-debistang Pilipino, subalit–gaya ng itinawag sa penomenong ito –“puntodebista” nga lang talaga at hindi sariling tradisyon!”(1)

Bagaman ito ang sistemang kinapapalooban ng karamihan, mahalagang bigyang-pansin din ang mulat na mga pagkilos buhat sa akademya at mga kaibigan ng wika sa paggamit nito. Patuloy itong sinusulong ng mga organisasyon gaya ng Komisyon sa Wikang Filipino, Filipinas Institute of Translation, Sentro ng Wikang Filipino, UP Departamento ng Filipino at iba pa. Nagsasagawa sila ng mga seminar, patimpalak, workshop, at mga kumperensya upang pag-ibayuhin ang paggamit sa wika. Hindi gaya ng mga gawaing pang-eskuwelahan, ang kanilang aktibidades ay hindi lamang nakakahon sa pagdiriwang ng ‘Buwan ng Wika’ tuwing Agosto ng bawat taon. Bagkus ang tunguhin ay gamitin ang wikang Filipino hindi lamang sa pang-araw-araw na gawain kundi iakyat din ang lebel ng paggamit nito tungo sa intelektuwalisasyon ng wika sa larangan ng akademya. Mababasa ang ganitong kalakas na paninindigan sa serye ng tanong at sagot sa website ng Sawikaan. Halaw dito ang mga sumusunod na tala:

“Walang dudang may mataas nang kakayahan ang Filipino para sa gamit na siyentipiko at teknikal. Napatunayan na ng mga saliksik at eksperimento na puwedengpuwedeng gamitin ang Filipino sa anumang disiplina. Sa Unibersidad ng Pilipinas, bukod sa totohanang paggamit ng Filipino sa mga klase sa agham at matematika ay nakapaglathala na ng maraming teksbuk sa iba’t ibang larangang akademiko….”

“Ang wikang Filipino ay may kakayahan ding maging imbakan ng karunungan. At bahagi ng ating ganap na intelektuwal na paglaya ang patuloy na pagpapaunlad at pagpapalaganap ng Filipino bilang tunay na wikang akademiko.” (2)

b. Lakas ng Wika Natin – Ang Potensyal ng Wika sa Larangang Internasyonal at Pandaigdig

Ang ikalawang dahilan kung “bakit ako magsusulat sa wikang Filipino?” ay dahil ipinasumpong din ang potensyal ng wika sa larangang internasyonal. Hayaan ninyong ibahagi ko ang isang karanasan tungkol sa bagay na ito.

           

“Di ako makatulog. Mayroon akong iniisip. Isang pangarap. Isang layon. Maaari din isang misyon. Hangad ko na balang araw, makasulat ako ng aklat sa Wikang Filipino na ililimbag sa ibang bansa. Sa tingin ko panahon na para kilalanin ang Filipino bilang wikang internasyonal at wika ng mga intelektuwal. Ito’y isang maikling tala at wala pang detalye. Ni ang mga dahilan ay di ko lahat mababanggit. May puwersa lamang mula sa kalooban ko. Kung darating ang panahong bubuuin ko na ang aklat at kailangan ko ng inyong tulong at suporta… matutulungan n’yo kaya ako? Para sa Dakilang Bayang Pilipino. Salamat.”

Isang magandang oyayi ni Landicho ang nagpapakita ng pagmamahal ng magulang sa pagpupunla ng pag-asa sa kinabukasan. Hango ito sa isang dulang kanyang isinulat, na kung saan umawit si Gregoria de Jesus ng oyayi sa anak nila ni Andres Bonifacio.

Tulog na, bunsong sinta

Ama mo’y nasa malayo

Nagpupunla ng pag-asa

Sa bayang diwa’t puso.

Tulog na bunsong sinta

Buhay ng kinabukasan

Gigising ka, bunsong anak

Sa bukas na iyong-iyo.

Tulog na bunsong sinta

Tulog na bunsong sinta.(12)

Sa pagsulong ng panahon, ang wikang Filipino ang taling magbibigkis sa lahat ng nakakaunawa ng wikang ito saan man sa mundo. Isa itong instrumento ng integrasyon, ng talastasan, at ng pagkakaunawaan. Sa pagpapagal ng kasalukuyang henerasyon tungkol sa pagsulong ng wika, nawa, sa paggising ng ating mga bunso, makasumpong sila ng isang daigdig na maituturing niyang magandang pamana. Ang paggamit at ang pagsusulat nito ang ilan sa mga paraan upang lumawig, malinang, at magpatuloy sa paglago ng ating wika–

ang wikang Filipino.

Sanggunian:

Salazar, Zeus A. “Paunang Salita” ni Nilo S. Ocampo. 1985. Katutubo, Muslim, Kristyano: Palawan, 1621–1901. Kolonya, Alemanya: Bahay-Saliksikan ng Kasaysayan (BAKAS).

Almario, Virgilio. 2001. UP Diksiyonaryong Filipino. Lungsod Quezon: Unibersidad ng Pilipinas-Sentro ng Wikang Filipino.

Landicho, Domingo G. 2001. Diskurso sa Pilipinismo: Pagsilang ng Inang Bayan. Quezon City: UP Press.

Asuncion, Ruben Je_ rey A. “Pandaigdigan na ba ang Wikang Filipino?” The Varsitarian (Tomo LXXIX, Blg. 3, Setyembre 7, 2007) na-access sa http://www.varsitarian.net/_lipino/ pandaigdigan_na_ba_ang_wikang__ lipino, May 25, 2010, 9:52 pm

http://randydavid.blogspot.com/2005/01/wika.html, May 29, 2010, 11:34pm

http://www.sawikaan.net/kartilya_ng_wikang__ lipino.html, May 29, 2010, 7:57pm

http://www.hawaii.edu/_ lipino/intlconf2008/ May 25, 2010, 9:52 pm

http://www._ lipinas.inquirer.net/?p=3247 May 25, 2010, 10:00 pm

http://www.chinchingutierrez.com.ph/uyayi4.php, May 29, 2010. 4:25pm

Pangalawang Pagbasa

Pebrero 17, 2010, 11:52 pm, UPCO, Laguna, Pilipinas

Ito ang aking tala sa Facebook account na pinamagatang “Pangarap na Aklat.” Isang gabing iyon na pinagmumuni-munihan ko ang tungkol sa pagsulong ng wikang Filipino bilang wika ng daigdig. Lubhang ikinalugod ko ang mga tugon ng pagsuporta mula sa mga kaibigan, dating mga estudyante, at maging mga tinitingalang mga tao sa akademya. Isang komento ang umagaw ng aking atensyon dahil hindi ko inaakala na mapapansin ang aking tala. Ito ang komento ni Dr. Zeus Salazar:

“Ok ka, pare ko. Yung libro ni Nilo Ocampo (Palawan) at ni Jimmy Veneracion (Kasaysayan ng Bulakan) inilathala sa Kolonya (Alemanya) noong dekada ‘80. Kung magsusulat lang ang lahat ng Pinoy sa ibayong dagat sa sariling wika at ilalathala nila kung saan man sila nakatirik, mas dadami pa ang mga librong Pilipino abroad…”

At tila isang batingaw ang linyang ito: “Kung magsusulat lang ang lahat ng Pinoy sa ibayong dagat sa sariling wika at ilalathala nila kung saan man sila nakatirik, mas dadami paang mga librong Pilipino abroad.”

Oo nga naman. Sa dami ng Pilipino sa buong mundo. Sa katunayan, sa bawat bansa ay may Pilipino…at kung sabay-sabay silang maglalathala ng mga sulatin sa wikang Filipino, katotohanang mas lalawak pa ang saklaw nito at magiging ‘wika ng talastasan ang wika natin’. Ngunit bakit walang ganitong ‘kilusan’ o pagpupunyagi sa wika? Dahil nga ito sa ating nabanggit na sa unang bahagi na may kaugnayan sa tradisyon ng pagsusulat sa Filipino.

Patuloy akong nanaliksik tungkol sa pagsusulong ng wika sa labas ng bansa nang maibahagi ng isang kaibigan ang artikulong may pamagat na “Pandaigdigan na ba ang Wikang Filipino?” Hango sa panayam na ito binigyang halimbawa ng isang propesor na maaaring isang wikang global na ang Filipino sa lebel ng paggamit ng wika sa pakikipagusap.

“Nagbigay naman siya (Dr. Florentino Hornedo) ng apat na halimbawang nagpapatunay na maaaring isa nang wikang global ang Filipino. Ang mga ito ay: a.) kapag nakipag-usap ang isang Pilipino sa isang dayuhan gamit ang Filipino dito sa bansa; b.) kapag nakipag-usap ang isang Pilipino sa isang dayuhan gamit ang Filipino, sa ibang bansa; c.) ang pakikipagusap ng isang banyaga sa kapwa banyaga gamit ang Filipino dito sa Pilipinas; at d.) ang paggamit ng banyaga ng Filipino upang makipag-usap sa kapwa banyaga sa ibang bansa.”(3)

Nakikita na natin ang potensyal ng wika kasabay ng pagsasagawa ng mga gawain at pagtataguyod ng mga kilusan upang isulong ang mga gawaing pangwika sa loob at labas ng Pilipinas. Nabanggit na sa unahang bahagi ang mga pagkilos sa loob ng bansa. Sa labas naman ng bansa ilang gawain na rin ang naisagawa sa tunguhin ng pagpapalakas ng wika. Nagkaroon ng 1st International Conference on Filipino as Global Language: Future Directions and Prospects sa University of Hawa’ii at Manoa noong Marso 17–19, 2008.(4)

Sinundan ito ng The Second International Conference on Filipino as a Global Language sa Hilton San Diego, Mission Valley, San Diego California noong Enero 15–18, 2010. (5)

Isa sa layunin ng mga kumperensyang ito ang maging pook ng pagpapalitan ng ideya tungkol sa wikang Filipino. Mahalagang nagkakaroon ng mga ganitong talastasan ang mga guro, mananaliksik, administrador, manunulat, entreprenyur, opisyal ng gobyerno, pulitiko, mag-aaral, at mga may hilig at interes sa wikang Filipino upang mapalalim ang pag-unawa at maisulong ang wika.

Bukod sa pagsusulat gamit ang wikang Filipino, sa larangang internasyonal, nagkakaroon na rin ng pagkagusto sa mga awiting may lahok na mga salitang Filipino. Pinatunayan na ito ng grupong The Black Eyed Peas. Sa grupong ito, si Apl.de.Ap (Alan Pineda Lindo) ang nagsasama ng mga awiting may salitang Filipino. At napakalakas ng apela nito para sa komunidad na nakakaunawa ng wika. Ilan sa mga awiting humakot ng malaking suporta at paghanga ang The Apl Song (2003), Bebot (2005) at Mare (2009). Kung papalitan lamang ang ilang salita sa isinulat ni Dr. Salazar at ilalapat sa larangan ng musika. “Kung aawit lang ang lahat ng Pinoy sa ibayong dagat sa sariling wika at ire-record nila kung saan man sila nakatirik, mas dadami pa ang mga awiting Pilipino abroad. Malaking tulong ang kulturang popular upang mahatak ang mga tao sa pagsasalita, pag-aaral, at ‘di kalaunan, pagsusulat sa wikang Filipino.

Bunga na rin ng pagkalat ng mga Pilipino sa buong mundo (dahil sa trabaho o migrasyon), hindi na rin maitatanggi na ang wika ang isa sa mga mahalagang salik ng nakapagbubuklod sa mga Pilipino saan man sa mundo. Ang wika din ay mabilis na napapakalat at napapalago.

Hango sa isang artikulo ng “The Varsitarian”